تفکر انتقادی،فصل چهاردهم روانشناسی تربیتی،منبع آزمون آموزگاری ۱۴۰۲
تفکر انتقادی:
یکی از توانایی های فکری ارزنده ای که دانش آموزان باید در مدارس کسب کنند این است که شنیده ها، خوانده ها، اندیشه ها و اعتقادهای مختلفی را که در زندگی با آنها روبه رو میشوند ارزشیابی کنند و درباره آنها تصمیم های منطقی بگیرند این توانایی ارزنده تفکر انتقادی تفکر نقادانه نام دارد. اگن و کاوچاک درباره اهمیت تفکر انتقادی در دنیای امروز گفته اند این روزها تفکر انتقادی به طور فزایندهای مورد توجه قرار گرفته است زیرا ما همواره با مقدار زیادی اطلاعات گمراه کننده تبلیغات تجاری و سایر انواع تبلیغات روبه رو می شویم که باید آنها را سبک و سنگین کنیم و سره را از ناسره جدا سازیم.
تعریف و ویژگی های تفکر انتقادی:
تفکر انتقادی یا تفکر نقادانه به گونه های مختلفی تعریف شده است اگن و کاوچاک تعریف زیر را به دست داده اند توانایی و گرایش فرد برای سنجش نتایج امور و تصمیم گیری درباره آنها بر اساس شواهد وولفلک تفکر انتقادی را به عنوان ارزشیابی نتایج از راه وارسی منطقی و منظم ،مسائل ،شواهد و راه حل ها تعریف کرده است. اسلاوین نیز تفکر انتقادی را به صورت توانایی گرفتن تصمیمات منطقی درباره آنچه که باید انجام دهیم و آنچه که باید باور کنیم تعریف کرده است. همچنین تعریف کامل تری از تفکر را ارمرود به دست داده است: “تفکر انتقادی یعنی داوری دربارۀ صحت ،اعتبار و ارزش اطلاعات و استدلال های ارائه شده “منظور از تفکر انتقادی تفکر اندیشمندانه است نه گله مندانه یا شکایت آمیز. به مواردی از تفکر انتقادی توجه کنید.
*درک و فهم و تفسیر مسائل
*تشخيص و تحلیل سؤال ها
* تشخیص و کاربرد منطق (قیاس استقراء استنباط)
*نتیجه گیری معقول از اطلاعات حاصل از منابع مختلف کتبی شفاهی و دفاع از آن
*تمایز بین حقایق از عقاید
*داوری درباره اعتبار منابع
* تصمیم گیری درباره اعمال مختلف
*تشخیص فرض های بیان نشده تشخیص بیانات کلیشه ای و قالبی
* تشخیص نظام های ارزشی و عقیدتی مختلف
*طرح سؤال و پاسخگویی به آن
و و لفلک در توضیح تفکر انتقادی گفته است وقتی که در یک آگهی تبلیغات تجاری گفته میشود که از هر ۱۰۰ دندان پزشک ۹۹ نفر نوع خاصی از خمیردندان را توصیه میکنند شما باید درباره این ادعا سؤال های زیر را مطرح کنید کدام دندان پزشکان در این بررسی مورد پرسش قرار گرفته اند؟ چگونه انتخاب شده اند؟ آیا شرکت تولید کننده این خمیردندان در تحقیق ذکر شده دخالت داشته است؟ اگر جواب سؤال اخیر مثبت است باید شک کرد که همین واقعیت ممکن است نتیجه تحقیق را به نفع شرکت تولید کننده خمیردندان تغییر داده باشد. به عنوان مثالی دیگر وقتی که کفش یا لباس مخصوصی در پا یا تن افراد زیبا و سالم تبلیغ میشود فردی که دارای تفکر انتقادی است میفهمد که طراح آن تبلیغ تجاری برای فروش کالاهای مورد نظرش از امتیاز سلامتی و زیبایی استفاده کرده است. یکی از ابزارهای معروف سنجش تفکر انتقادی آزمون مهارت های تفکر انتقادی کالیفرنیا است.
با توجه به توضیحات بالا، تفکر انتقادی مستلزم فرایندهای عالی ذهنی و داوری بر اساس شواهد و مدارک است تفکر انتقادی نوعی حل مسئله است اما علاوه بر حل مسئله دارای عناصری از توانایی های تحلیل و ارزشیابی امور نیز هست.
آموزش تفکر انتقادی:
گفتیم که تفکر انتقادی نوعی حل مسئله است مسئله این است آیا اندیشه کالا یا باوری که کسی عرضه میکند از اعتباری که صاحب آن اندیشه ،کالا یا باور ادعا میکند برخوردار است؟ بنابراین آنچه در رابطه با آموزش حل مسئله گفته شد در اینجا نیز قابل استفاده است. با این حال چند نکته ویژه را در ارتباط با آموزش تفکر انتقادی اضافه میکنیم:
1. فرصت های متعدد و متفاوتی به دانش آموزان بدهید تا اندیشه ها را تحلیل کنند، سبک سنگین کنند، ارزیابی کنند و تصمیم های منطقی بگیرند.
2. شرایط کلاسی را به گونه ای آماده کنید که به دیدگاه های متفاوت ارج گذاشته شود و تبادل اندیشه ها و گفتگوی آزاد بین دانش آموزان تشویق گردد.
3. در مقابل سؤال هایی که دانش آموزان از شما (معلم) میپرسند علاوه بر جواب سؤال، دلایل آن را نیز بگویید.
4. در سؤال هایی که شما (معلم) از دانش آموزان میپرسید هم چه چیزی و هم چگونه و چرا اتفاق افتاده است را بخواهید.
5. از دانش آموزان بخواهید تا در برخورد با عقاید دیگران و دفاع از عقاید خود از روی عقل و منطق عمل کنند نه از روی هیجانات و احساسات.
6. به دانش آموزان کمک کنید تا از اندیشه های خود آگاه باشند و از این راه فراشناخت آنان را گسترش دهید.
آفرینندگی:
یکی دیگر از صفات ممتاز آدمیان آفرینندگی (خلاقیت) است آفرینندگی در علم، هنر، ادبیات، و سایر جنبه های فرهنگ و تمدن همواره مورد احترام انسان ها بوده است و به همین سبب پرورش استعدادهای خلاق همانند پرورش توانایی حل مسئله یکی از هدف های مهم آموزش و پرورش به شمار می آید ما در این قسمت آفرینندگی را به عنوان مکمل مبحث حل مسئله مورد بحث قرار می دهیم.
تعریف و ویژگی های آفرینندگی:
برای آفرینندگی تعریف واحدی به دست نیامده است ولی صاحب نظران دارای دیدگاه های متفاوت آن را به گونه های مختلف تعریف کرده اند ما در ادامه بحث رویکردهای مهم نسبت به خلاقیت را توضیح میدهیم اما ابتدا به تعریف و پاره ای ویژگی های آن اشاره میکنیم سانتروک آفرینندگی را به صورت زیر تعریف کرده است : توانایی اندیشیدن درباره امور به راه های تازه و غیر معمول و رسیدن به راه حل های منحصر به فرد برای مسائل. گاردنر افراد خلاق را کسانی میداند که در حل مسائل چیره دست هستند، تولید هنری دارند یا سؤال های تازه طرح میکنند و اندیشه های آنان ابتدا تازه و غیر معمول تلقی میشود اما سرانجام در فرهنگ های خود پذیرفته میشوند.
دیدگاه های مختلف نسبت به آفرینندگی:
(دیدگاه گانیه نسبت به آفرینندگی):
رابرت گانیه آفرینندگی را نوعی حل مسئله میداند ،او در طبقه بندی خود از انواع بازده های یادگیری، بالاترین طبقۀ مهارت های ذهنی را حل مسئله نامیده و طبقه دیگری به آفرینندگی اختصاص نداده است. بنا به گفته گانیه،یک کشف علمی بزرگ یا یک اثر هنری مطمئناً از فعالیت حل مسئله سرچشمه می گیرد. این اعمال آفرینشی مانند رفتار حل مسئله بر مقدار زیادی دانش قبلاً آموخته شده متکی هستند، چه این دانش از نوع دانش عمومی شناخته شده در علوم باشند چه از نوع دانش خصوصی شناخته شده به وسیله شخص هنرمند بسیاری از اندیشمندان آفریننده اظهار داشته اند که پیش از آفرینش یک اثر درباره مسائل مربوط به آن برای مدتی طولانی عمیقاً به مطالعه و تفحص مشغول بوده اند. در واقع، اگر مطلب به غیر از این بود تعجب آور مینمود در اظهارات این افراد هیچ چیز نشان نمیدهد که بین حل مسئله و کوشش های آفریننده ای که منجر به کشفیات دارای آثار مهم اجتماعی میشود تفاوت زیادی وجود دارد. وولفلک نیز از این لحاظ با گانیه هم عقیده است و میگوید توانایی آفرینندگی مانند توانایی حل مسئله بر دانش و اطلاعات فرد در زمینه ای که به آفرینش دست میزند وابسته است.
(دیدگاه گیلفورد نسبت به آفرینندگی):
در فصل ۱۲ (هوش) در بحث از نظریه گیلفورد، دو مفهوم عمده تفکر همگرا و تفکر واگرا را معرفی کردیم تفکر همگرا با هوش رابطه دارد اما تفکر واگرا ویژگی مهم آفرینندگی است. تفکر واگرا و تفکر همگرا دو وجه عمده تفکر انسان هستند تفاوت آنها در این است که در تفکر همگرا نتیجه تفکر از قبل معلوم است یعنی همیشه یک جواب درست یا غلط وجود دارد، اما در تفکر واگرا جواب قطعی وجود ندارد و تعداد زیادی جواب احتمالی ممکن است موجود باشند که از نظر منطقی هر یک از آنها درست است. بنابراین در نظریه گیلفورد آفرینندگی برحسب تفکر واگرا تعریف شده است گیلفورد نخستین کسی بود که مبحث تفکر واگرا را در روانشناسی آفرینندگی مطرح کرد.
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.