نظریه شرطی سازی،فصل پنجم روانشناسی تربیتی،منبع آزمون آموزگاری ۱۴۰۲
ما در این فصل مهم ترین نظریه های یادگیری رفتاری را که بیشترین کاربردهای آموزشی را دارند توضیح میدهیم.
نظریه شرطی سازی پاسخگر یا کلاسیک پاولفی:
آنچه به نظریه شرطی سازی پاسخگر کلاسیک ،پاولفی یا بازتابی شهرت یافته از پژوهش های دانشمند روسی ایوان پترویج پاولف که در آغاز قرن بیستم میلادی انجام گرفتند به وجود آمده است. کشف مهم پاولف، این بود که بازتاب های طبیعی یا نخستین جاندار( انسان) یا (حیوان )را میتوان به کمک شرطی کردن گسترش داد بازتاب به رابطه ساده بین یک پاسخ و محرکی که از طریق تأثیرگذاری بر یکی از اعضای حسی آن پاسخ را تولید میکند گفته میشود ترشح بزاق بر اثر قرار گرفتن غذا در دهان و تنگ و گشاد شدن مردمک چشم بر اثر زیاد و کم شدن نور نمونه هایی از بازتاب های طبیعی هستند. بنا به توضیحات صفحات بعدی این فصل به این ها رفتار پاسخگر نیز گفته شده است.
فرایند شرطی کردن رفتار پاسخگر:
طبق آزمایش های پاولف برای شرطی کردن حیوان آزمایشی مراحل زیر انجام میگیرد:
1. محرکی مانند غذا به حیوان ارائه میشود این محرک یک واکنش طبیعی و خودکار درارگانیسم ایجاد میکند مانند ترشح بزاق به غذا که این واکنش طبیعی را
ایجاد میکند محرک غیر شرطی (US) گفته میشود در مثال حاضر غذا US است واکنش طبیعی و خودکار ارگانیسم به محرک غیر شرطی پاسخ غیر شرطی (UR) نام دارد در مثال موجود ترشح بزاق UR است.
2. یک محرک خنثی مانند صدای زنگ (s)، بلافاصله قبل از محرک غیر شرطی به ارگانیسم ارائه میشود. این محرک خنثی پیش از شرطی شدن هیچگونه پاسخی در ارگانیسم ایجاد نمیکند یا اگر میکند پاسخی به غیر از ترشح بزاق است، مثل توجه کردن (r).
3. پس از چند بار همراه شدن محرک غیر شرطی یا محرک طبیعی با محرک خنثی که در آن همواره محرک خنثی پیش از محرک طبیعی میآید محرک خنثی به تنهایی موجب ترشح بزاق می شود. حال میگوییم که ارگانیسم شرطی شده است، یعنی در حضور محرک خنثی صدای زنگ که اکنون دیگر خنثی نیست
و محرک شرطی (CS) نام دارد با ترشح بزاق پاسخ میدهد. پاسخ ترشح بزاق حیوان به محرک شرطی را پاسخ شرطی (CR) مینامند.
نمونه ای از شرطی کردن رفتار پاسخگر در انسان:
رجان بی واتسون نخستین روانشناسی بود که کاربرد نظریه شرطی سازی پاسخگر پاولف را با انسانها نشان داد. او معتقد بود که انسانها به هنگام تولد به تعداد کمی بازتاب و هیجان مجهز هستند و از راه شرطی شدن کلاسیک این بازتاب های اولیه با محرک های زیادی تداعی میشوند واتسون برای اثبات این باور خود، با همکاری دستیارش روزالی رینر، به شرطی کردن ترس در یک کودک یازده ماهه به نام آلبرت پرداختند. در این آزمایش شرطی کردن، محرک غیر شرطی صدای شدیدی بود که به طور طبیعی پاسخ ترس و از جا پریدن را در کبرت سبب میشد. محرک شرطی موش سفیدی بود که چندین بار همراه با صدای شدید به کودک نشان داده شد. هر چند که آلبرت پیش از شرطی شدن بدون ترس با این موش بازی میکرد اما پس از شرطی شدن یعنی پس از چندین بار همراهی صدای شدید و موش، کودک با دیدن موش گریه کرد و از آن دور شد. علاوه بر ،موش کودک با دیدن حیوان ها و اشیای پشمالوی دیگری چون خرگوش سگ، کت پوست و ماسک ،بابانوئل همان واکنش ترس و اضطراب را از خود نشان داد. این پدیده تعمیم محرک نام دارد که در قسمت های بعدی این فصل به آن خواهیم پرداخت.
خاموش کردن رفتار پاسخگر:
در نظریه شرطی سازی پاسخگر ، پاسخ شرطی (CR) به محرک غیر شرطی (US) وابسته است به همین دلیل، پاولف محرک غیر شرطی را تقویت کننده و همراه شدن آن با محرک شرطی (CS) را تقویت می نامید همانگونه که چندین بار همراهی CS و US منجر به شرطی شدن ارگانیسم یعنی یادگیری دادن پاسخ در حضور محرک شرطی میشود تکرار محض CS، بدون همراهی آن با US برای چندین بار، منجر به توقف پاسخ شرطی، یعنی ناشرطی شدن با خاموشی رفتار پاسخگر خواهد شدم.
نمونه ای از خاموش کردن رفتار پاسخگر در انسان:
واتسون معتقد بود که اگر ترس ها آموخته میشوند پس میتوان آنها را تا آموخته با خاموش کرد. اما متأسفانه واتسون و ریتر ترس آلبرت را بر طرف نکردند، زیرا مادر آلبرت بلافاصله پس از آزمایش او را از بیمارستانی که آزمایش در آن انجام گرفت خارج کرد. با این حال زمانی که وانسون با ماری کور جونز کار میکرد کودک سه ساله ای به نام پیتر را که شدیداً از موش خرگوش کت پشمی ،قورباغه و ماهی می ترسید یافتند و کوشیدند تا با روش خاموشی پاسخگر ترس او را بر طرف کنند. بدین منظور، پیتر را روزانه با سه کودک دیگر که از اشیای فوق نمی ترسیدند به اتاق بازی می آوردند. همواره خرگوشی در اتاق بازی حاضر بود. پیتر را در صندلی می نشاندند و غذایی را که دوست داشت به او می خوراندند و به تدریج خرگوش را که به دور از او بود به نزدیکش می آوردند. در چندین جلسه آزمایش واکنش ترس پیتر به تدریج کاهش یافت و آخر سر به کلی ترس او از خرگوش از بین رفت، چنان که حاضر شد آن را بغل کند و اجازه بدهد انگشتانش را گاز بگیرد.
بازگشت خودبه خودی:
مشاهده شده است که پس از مدتی که از خاموش شدن پاسخ شرطی می گذرد، بدون اینکه این پاسخ تقویت شده باشد مجدداً ظاهر میگردد. برای مثال پس از خاموش شدن پاسخ شرطی حیوان به محرک شرطی صدای زنگ مجدداً برای مدت کوتاهی در حضور محرک شرطی با ترشح بزاق پاسخ خواهد داد. به این پدیده بازگشت خود به خودی پاسخ یا رفتار می گویند. اگر پس از بازگشت خودبه خودی رفتار فرایند خاموشی همچنان ادامه یابد به زودی دوره خاموشی کامل فرا می رسد و دیگر از بازگشت خود به خودی رفتار اثری دیده نخواهد شد.
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.