ویژگی های مفهوم ، فصل سیزدهم روانشناسی تربیتی ، منبع آزمون آموزگاری ۱۴۰۲
ویژگی های مفهوم:
مفهوم دارای ویژگیهای مهمی است که دانستن آنها به یادگیرنده در درک بهتر مفهوم کمک می کند. در زیر به توضیح آنها می پردازیم.
صفت مفهوم در تعریف مفهوم گفتیم که مفهوم طبقه ای از محرکهای دارای ویژگیهای مشترک است. هر یک از این ویژگیهای مشترک را صفت مفهوم مینامند برای مثال مفهوم مربع سبز دارای دو صفت است شکل و رنگ همچنین مفهوم صندلی دارای سه صفت است: پایه، جای نشستن و جای تکیه دادن در مفهوم دریاچه مهمترین صفتی که آن را از دریا، اقیانوس، استخر، و آبگیر متمایز می کند اندازه آن است زیرا دریاچه معمولاً از دریا و اقیانوس کوچکتر ولی از استخر و آبگیر بزرگتر است. البته صفتهای دیگری برای دریاچه وجود دارند از جمله اینکه دریاچه از آب رود برخوردار است اما مهمترین صفت دریاچه همان اندازه آن است.
ارزش صفت مفهوم:
همان گونه که هر مفهوم دارای صفتهای مختلفی است معمولاً هر صفت نیز دارای تعدادی ارزش (مقدار) است. در مفهوم مربع ،سبز ارزش صفتِ رنگ سبز ،است، اما این ارزش در
مفهوم های دیگر میتواند متفاوت باشد مانند ،آبی، زرد، قرمز و جز اینها همچنین صفت دیگر مربع سبز، یعنی شکل که در مفهوم مربع ،سیز مربع است میتواند ارزشهای دیگری مانند دایره، مثلث، لوزی، و غیره داشته باشد. در جدول ۱-۱۳ صفتها و ارزشهای صفتهای مفهوم صندلی نشان داده شدهاند. بعضی صفتهای مفهوم دارای یکی دو ارزش بیشتر نیستند اما بعضی صفتهای دیگر دارای ارزشهای زیادی هستند. هر چه تعداد ارزشهای صفتهای یک مفهوم بیشتر باشد یادگیری آن مفهوم دشوارتر است. آنجا که صفتی از یک مفهوم دارای ارزشهای زیادی است که آموزش و یادگیری مفهوم را دشوار میسازد میتوان از صفتهای دیگر مفهوم که دارای ارزشهای کمتری هستند استفاده کرد. برای مثال اگر صفت رنگ پرتقال که دارای ارزشهای مختلف است تشخیص پرتقال را از اشیای دیگر دشوار میسازد میتوان از صفتهای دیگر مفهوم پرتقال، مثلاً ہو، اندازه، یا حالت پوست آن که دارای ارزشهای کمتری هستند استفاده کرد.
تعداد صفت های مفهوم:
تعداد صفتهای مفاهیم مختلف متفاوت است. دایره آبی تنها دو صفت دارد – شکل و رنگ دایره آبی کوچک سه صفت دارد شکل، رنگ و اندازه پرتقال دارای چندین صفت است که مهم ترین آنها رنگ اندازه شکل و حالت پوست آن است بعضی از مفاهیم مانند عدالت و درستکاری دارای صفتهای متعددی هستند.
صفت های شاخص:
یک مفهوم ممکن است دارای صفتهای زیادی باشد. اما در شناسایی غالب مفاهیم تنها برخی از صفتهای آنها ضروری اند به صفتهایی که برای شناسایی مصداقهای یک مفهوم ضروری اند صفتهای شاخص می گویند مانند اندازه که صفت شاخص دریاچه است. صفتهای شاخص در تمامی موارد یک مفهوم یا مصداقهای آن یافت میشوند مانند سه . ضلع و سه زاویه که در تمامی مثلثها دیده میشوند. علاوه بر صفتهای شاخص هر مفهوم دارای صفتهای دیگری نیز هست که به آنها صفتهای غیر شاخص می گویند. مثلاً در مفهوم ،مثلث سه ضلع و سه زاویه صفتهای شاخص هستند اما رنگ صفت غیر شاخص است. به این معنی که یک مثلث سبزرنگ و یک مثلث زردرنگ هر دو از مصداقهای مثلث اند و لازم نیست که همۀ مثلثها دارای یک رنگ بخصوص باشند. همچنین اندازه یک صفت غیر شاخص برای مفهوم حیوان است باز هم به این معنی که حیوانات دارای اندازه واحد نیستند.
صفت های تعریف کننده:
به صفتهای شاخص یک مفهوم صفتهای تعریف کننده نیز میگویند. صفت تعریف کننده به آن ویژگی یا صفت مفهوم گفته میشود که در تعریف آن مورد تأکید قرار می گیرد، مانند پایه و جای نشستن و جای تکیه دادن در مفهوم صندلی در واقع صفتهای شاخص یک مفهوم همان صفتهای تعریف کننده آن هستند که در تعریف مفهوم به کار میروند اما صفتهای غیر شاخص در
تعريف مفهوم دخالت ندارند.
تعریف تعریف:
از آنجا که تعریف در بحث از مفهوم نقش مهمی ایفا میکند لازم است درباره آن توضیحات بیشتری بدهیم. بنا به گفته وولفلک، یک تعریف خوب دارای دو عنصر است: (۱) اشاره به یک طبقه کلی و (۲) بیان صفتهای تعریف کننده برای مثال، میوه نوعی غذاست (طبقه کلی) که هسته آن در قسمت خوراکی اش قرار دارد صفتهای تعریف کننده یا مثلث متساوی الاضلاع به
یک شکل بسته مسطح طبقه کلی گفته میشود که دارای سه ضلع و سه زاویه برابر است (صفتهای تعریف کننده) افزون بر ویژگیهای بالا، تعریف به ویژه تعریف مفهوم دارای مشخصات دیگری است. خوئی در این باره میگوید تعریف یک مفهوم از نظر منطقی، تنها در صورتی پذیرفتنی خواهد بود که جامع و مانع و تحلیل گر باشد جامع باشد، یعنی همه موردها یا مصداقهای آن مفهوم را در برگیرد؛ مانع باشد یعنی موردها یا مصداقهای هیچ مفهوم دیگری را در برنگیرد؛ و تحلیل گر باشد یعنی ذات آن مفهوم را به ما بشناساند.
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.