یادگیری از طریق مشاهده ،فصل اول فنون تدریس از سری منابع آزمون آموزگاری ۱۴۰۲
یادگیری از طریق مشاهده نوع دیگر یادگیری که نیاز به شناخت و تحلیل دارد، یادگیری از طریق مشاهده سرمشق گیری و تقلید است. بسیاری از دانش ها مهارت ها و گرایش ها از طریق مشاهده و تقلید آموخته می شوند؛ مثلاً وقتی که برای نخستین بار میخواهیم رانندگی بیاموزیم اغلب درباره آن چیزی نمیدانیم اما با مشاهده رفتار مربی چگونه عمل کردن را یاد میگیریم وقتی برای نخستین بار به یک مهمانی رسمی و مهم دعوت میشویم ممکن است با میزی پر از قاشق ها ،چنگال ها لیوان ها و غذاهای متنوع روبه رو شویم و ندانیم چگونه شروع به خوردن کنیم؛ اغلب صبر میکنیم تا افراد دیگر، به ویژه افراد سرشناس و با خصلت های پسندیده اجتماعی شروع کنند آنگاه ما شروع به خوردن می کنیم. این نمونه ها نشان میدهند که چگونه بسیاری از رفتارهای ما از طریق مشاهده رفتار دیگران شکل میگیرد. الگوهایی همچون رفتار مربیان رانندگی و افرادی با خصلت های پسندیده اجتماعی رفتار ما را هدایت میکنند و سبب تغییر رفتار و یادگیری ما میشوند .یادگیری از طریق مشاهده را میتوان براساس نظریه یادگیری اجتماعی
بررسی کرد؛ زیرا بر اساس این نظریه مردم نه در اثر نیروهای درونی رانده میشوند و نه محرک های محیطی آنها را به سوی عمل میراند بلکه کارکردهای روان شناختی بر حسب یک تعامل دو جانبه بین شخص و عوامل تعیین کننده محیطی تبیین میشوند. روان شناسان پیرو این نظریه در بررسی عوامل مؤثر در ،رفتار تنها به تحلیل رویدادهای محیطی که رفتار فرد را بر می انگیزند یا آن را کنترل می کنند توجه ندارند بلکه به متغیرهای شخصی مانند اندیشه ها برداشت ها و تصورات ذهنی فرد نیز می پردازند. این متغیرهای شخصی که محصول تاریخچه یادگیری فردند در متغیرهای تعیین کننده محیطی رفتار تأثیر میگذارند؛ یعنی رفتار فرد محیط را می سازد و این محیط نیز خود رفتار را تحت تأثیر قرار میدهد.
یادگیری از طریق مشاهده را میتوان به چهار مرحله ذیل تقسیم کرد:
1.مرحله توجه به رفتارهای الگو به نظر ،باندورا نخستین مرحله یادگیری از طریق مشاهده توجه به رفتار الگوست. اگر یادگیرنده به رفتار الگو توجه نکند چیزی از آن رفتار نخواهد آموخت. البته موقعیت علمی ،اجتماعی، سیاسی و فرهنگی الگو در جلب توجه تأثیر بسیاری دارد والدین در خانواده و معلمان در مدرسه الگوهایی هستند که همواره رفتار شاگردان بر اساس مشاهده رفتار آنان شکل می گیرد. علاوه بر والدین و معلمان قهرمانان ،مذهبی ،سیاسی ،اجتماعی فرهنگی و هنری نیز در یادگیری افراد و شکل گیری شخصیت آنان بسیار مؤثرند.
۲ مرحله به یادسپاری رفتارهای مشاهده شده در فرایند یادگیری از راه مشاهده، دو عامل توجه به عملکرد و بازنمایی نمادی آن عملکرد در حافظه دراز مدت مرحله به یادسپاری بسیار مهم و ضروری اند بازنمایی اعمال مورد مشاهده به دو صورت تجسمی تصور پدیده ها در ذهن و کلامی صورت می پذیرد. بازنمایی ها و تمرین و تکرار در این زمینه برای نگهداری مطالب در حافظه و استفاده بعدی از آنها نقش بسیار ارزنده ای دارند.
3.مرحله باز آفرینی سومین مرحله از یادگیری مشاهده ای، تبدیل رمزهای کلامی و تجسمی موجود در حافظه به اعمال آشکار است. این مرحله یکی از مهم ترین مراحل یادگیری از طریق مشاهده است؛ زیرا معلم در این مرحله می تواند نحوه عملکرد شاگرد را در مقایسه با آنچه میبایست آموخته باشد ارزیابی کند. معلم با ارزیابی عملکرد به نقایص رفتار شاگرد پی میبرد و به رفع آنها می پردازد.
۴ مرحله انگیزشی یادگیری از طریق مشاهده نیازی به تقویت ندارد، هر چندتقویت در این نوع از یادگیری بی تأثیر هم نیست رفتار یاد گرفته شده از راه مشاهده زمانی به عملکرد تبدیل خواهد شد که با تقویت همراه باشد تقویت در به فعلیت در آوردن یادگیری های بالقوه نقش بسیار مؤثری دارد؛ مثلاً اگر شاگردی از مشاهده رفتار همکلاسی های خود رفتاری را یاد گرفته باشد و این رفتار به وسیله والدین و معلمان تقویت شود آن رفتار به عملکرد تبدیل خواهد شد اما اگر رفتار یاد شده توسط والدین و معلمان سرزنش و تنبیه شود شاگرد دیگر آن را انجام نخواهد داد.
باندورا از تحلیل این آزمایش نتیجه گرفت که ارائه الگو می تواند در رفتارکسانی که به مشاهده رفتار الگو میپردازند دست کم سه اثر بگذارد:
۱. موجب آموختن رفتار جدید شود مشاهده کننده میتواند رفتار تازه را از مشاهده رفتار الگو بیاموزد در آزمایش فوق بسیاری از کلمات تهاجمی ادا شده یا رفتارهای تهاجمی انجام شده به وسیله الگو در گروه های اول تا سوم، به طور لفظی و عملی توسط کودکانی که این الگو را مشاهده کرده بودند تکرار میشد.
2.رفتارهای آموخته شده قبلی را تقویت کند. آزمایش نشان داد که مشاهده رفتار یک الگو به سادگی ممکن است ظهور رفتار آموخته شده قبلی را تسهیل و تشدید کند، به ویژه وقتی که رفتار ارائه شده از طرف الگو به رفتارهایی که کودکان قبلاً آموخته اند شباهت داشته باشد؛ مثلاً مقایسه پاسخ های تهاجمی گروه کنترل با پاسخ های تهاجمی سطح بالای گروه های آزمایشی اول تا سوم نشان میدهد که الگو علاوه بر ارائه رفتار تازه ممکن است رفتارهای قبلی کودک را که یا بروز نمی داده و یا به ندرت انجام میداده است تشدید و تقویت کند.
3. از بروز رفتارهای آموخته شده قبلی جلوگیری کند. مشاهده رفتار الگو می تواند بر رفتارهای آموخته شده قبلی اثر بگذارد و از بروز آنها جلوگیری کند یا تکرار آنها را کاهش دهد. مقایسه رفتار کودکان در گروه پنجم یا گروه کنترل نشان داد که مشاهده الگو میتواند مانع بروز رفتار از قبل آموخته شده بشود، چنان که در آزمایش فوق نمره پاسخ های تهاجمی در آزمایش گروه پنجم پایین تر از سایر گروه ها و در حدود خط پایه میانگین بود. اگرچه آزمایش هایی همچون آزمایش باندورا واقعیت هایی را در فرایند یادگیری از راه مشاهده بازگو میکند باید توجه داشت که مطالعات آزمایشگاهی نمی تواند محیط و شرایط واقعی چنین مطالعاتی را فراهم کند و از طرف دیگر نمی تواند مشخص کند که تأثیرات این نوع یادگیری ریشه در کودکی دارد یا نه اخیر مطالعات بسیاری نشان داده است که رفتار تهاجمی افراد ممکن است ریشه در رفتار افراد خانواده و نوع تربیت آنان در دوران کودکی داشته باشد؛ مثلاً عملکرد تهاجمی : کودکان ممکن است از روش های تنبیه والدین نشأت گرفته باشد. در بعضی تحلیل های بی طرف، نتیجه گزارش ها از مشاهده رفتار تعدادی کودک نشان داد در آنهایی که مستعد رفتار تهاجمی اند مشاهده خشونت تأثیر بیشتری در بروز رفتار تهاجمی دارد.
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.