ضرورت تعیین و تنظیم هدف های آموزشی،فصل پنجم فنون تدریس از سری منابع آزمون آموزگاری ۱۴۰۲

ضرورت تعیین و تنظیم هدف های آموزشی

تا فرد نداند مقصدش کجاست هرگز نمیتواند به گزینش بهترین راه رسیدن به آن اقدام کند دلیل وجودی هر نظام آموزشی تحقق هدف های آن نظام است. اگر هدف های مورد نظر به درستی تحلیل و اولویت های آن به روشنی تعیین و تصریح نشده باشد، امکان حرکت و فعالیت صحیح و در نهایت تحقق هدف های آموزشی در درون آن نظام غیر ممکن خواهد بود زیرا بر اساس هدف های آموزشی است که برنامه ریزی آموزشی، برنامه ریزی درسی و فعالیت های درون نظام آموزشی شکل می گیرد.چنانچه لحظه ای به گذشته برگردیم در مورد کار معلمان خود فکر کنیم، و مؤثرترین و کارآمدترین آنان را به خاطر بیاوریم در می یابیم که آنان ویژگی های ممتاز و مطلوب خاصی نسبت به دیگر معلمان داشتند. آنان دانش آموزانشان را افرادی مستقل و متفکر میدانستند و به روشنی از انتظاراتشان آگاهی داشتند. این معلمان محبوب تأثیر معناداری بر زندگی ،عادات نگرش ها و معلومات ما داشته اند، و با راهنمایی دقیق به فعالیت های یادگیری ما جهت میدادند. برتری آنها نسبت به سایر معلمان تنها در شیوه های آموزش سبک های ،تدریس یا نحوه ارزشیابی آنها نبود بلکه این روشنی ،اهداف چگونگی اجرا و هدایت فعالیت های آموزشی بود که آنها را از سایر معلمان متمایز میساخت.

منابع تعیین هدف های آموزشی

از منظر علوم و دیدگاه های مختلف منابع تعیین اهداف آموزشی متغیر و متفاوت است. روان شناسان تربیتی، کودک و نیازهای او را محور تعیین اهداف آموزشی می دانند. آنها هر گونه فعالیت آموزشی را خارج از نیاز علاقه رغبت، گرایش و توانمندی دانش آموزان بی ثمر میدانند در حالی که جامعه شناسان علاقه مند به حل مسائل و مشکلات اجتماعی معتقدند دانشی که از تجزیه و تحلیل مسائل جامعه حاصل می شود باید منبع اصلی هدف های آموزشی قرار گیرد به نظر آنها مدرسه که یک نهاد اجتماعی است به منظور آماده سازی دانش آموزان برای مقابله مؤثر با مسائل جدی زندگی اجتماعی به وجود آمده است بنابراین ابتدا باید مشکلات اجتماعی مشخص شود و سپس بر اساس آن مشکلات هدف های آموزشی پیش بینی و تعیین شود تا مدرسه بتواند معلومات مهارت ها و شیوه های رفتاری لازم را برای مقابله با مشکلات اجتماعی در دانش آموزان به وجود آورد. علمای تربیتی عقیده دارند که ارزش های اساسی زندگی به وسیله آموزش و پرورش از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود. آنان مدرسه را عامل اصلی انتقال این ارزش ها میدانند و معتقدند این ارزش ها در نتیجه مطالعات عمیق فلسفی مشخص میشود؛ پس از نظر آنان منبع اصلی تعیین هدف های آموزشی فلسفه آموزش و پرورش است. گروهی نیز بر این عقیده اند که امر تعلیم و تربیت، مستقل از سیاست نمی تواند باشد؛ بنابراین نگرش های سیاسی اجتماعی را منبع تعیین هدف های آموزشی می دانند. از نگرش های مختلف میتوان چنین نتیجه گرفت که هدف های تربیتی هر جامعه بر اساس فلسفه اجتماعی آن جامعه تعیین میشود؛ زیرا آموزش و پرورش هر جامعه از فرهنگ و باورهای اجتماعی نشأت میگیرد و تحت تأثیر ارزش ها و قضاوت های سیاسی اجتماعی قرار دارد در نتیجه هدف های آموزشی نمی تواند خارج از ارزش ها فلسفه و باور اجتماعی و نیازهای آن جامعه تعیین شود. از طرف دیگر، عوامل متعددی از جمله موقعیت یا زمینه های فرهنگی خانواده ها؛ علایق، گرایش ها، نیازها و مهارت های قبلی یادگیرندگان؛ موقعیت فیزیکی محیط های آموزشی؛ نگرش مربیان و متخصصان تعلیم و تربیت؛ و وجود امکانات و تجهیزات مختلف می توانند در تعیین هدف های آموزشی نقش مهمی داشته باشند.

نیازهای دانش آموزان:

اگر اهداف نظام های آموزشی را تبدیل رفتارهای نامطلوب و یا نسبتاً مطلوب دانش آموزان به رفتارها و عملکردهای مطلوب ،علمی اجتماعی و فرهنگی تعریف کنیم توجه به ویژگی ها و نیازهای آنان انکار ناپذیر خواهد بود. اکثر دانش آموزان در مقاطع و سنین خاص، نیازهای مشابهی دارند که شناخت آنها از مهم ترین وظایف معلم و طراح آموزشی است.

نیازهای جامعه:

توجه به نیازهای دانش آموزان از مسائل انکارناپذیر فرایند برنامه ریزی و تدریس است؛ اما باید توجه داشت که مطرح کردن نیازهای دانش آموزان بدون توجه به نیازهای جامعه بی معنی خواهد بود؛ زیرا افراد تربیت شده باید در درون جامعه زندگی کنند و جامعه نیز باید نیازهای خود را به وسیله آنها تأمین کند. در صورت عدم همسویی نیاز دانش آموزان با نیاز جامعه، آنها در ادامه زندگی خود دچار مشکل خواهند شد. بنابراین یکی دیگر از منابع تعیین اهداف آموزشی نیاز جامعه است.

دیدگاه های متخصصان:

ساخت دانش و دیدگاه های متخصصان یکی دیگر از عوامل تعیین کننده اهداف آموزشی است؛ مثلاً برای تعیین اهداف آموزشی درس روان شناسی یادگیری بایستی به یافته های جدید نظریه های نو قوانین کشف شده و دیدگاه های صاحب نظران این رشته توجه شود. به رغم توجه به همه منابع مورد نظر، هدف های تعیین شده بلافاصله قابل اجرا نیستند زیرا هنوز آزمایشی اند و نیاز به تحلیل و بررسی بیشتر دارند؛ یعنی باید بهترین و مناسب ترین آنها انتخاب و بقیه حذف شوند. در صورت عدم مغایرت این هدف ها با فلسفه آموزش و پرورش و روان شناسی تربیتی آنها را به عنوان هدف های خالص و صریح آموزشی انتخاب میکنیم و در فرایند اجرا به کار میبریم.